Park Krajobrazowy Beskidu Śląskiego utworzony został rozporządzeniem nr 10/98 wojewody bielskiego z dnia 16.06.1998 r. (Dz. Urz. Woj. Biel. nr 9/98, poz. 111) na powierzchni 38 620 ha (z otuliną - 60 905 ha) w celu zachowania, popularyzacji i upowszechniania szczególnych wartości przyrodniczych, krajobrazowych i kulturowych Beskidu Śląskiego, w warunkach racjonalnego gospodarowania zgodnie z zasadami ekorozwoju.

Beskid Śląski fot. J. B. Parusel

Beskid Śląski fot. J. B. Parusel

Skrzyczne w Paśmie Baraniej Góry fot. K. Sokół

Czantoria fot. K. Sokół

Obejmuje on tereny leśne dwóch pasm górskich - Czantorii (995 m n.p.m.) oraz Baraniej Góry (1 220 m n.p.m.). Na stokach Baraniej Góry znajduje się obszar źródliskowy Wisły. Biorą tu początek potoki Białej i Czarnej Wisełki.

Beskid Śląski charakteryzuje się urozmaiconą budową geologiczną. Zasadniczy zrąb górotworu tworzą: warstwy cieszyńskie zbudowane z łupków i wapieni, warstwy godulskie zbudowane z drobnoziarnistych piakowców godulskich oraz warstwy istebniańskie zbudowane z gruboziarnistych piaskowców i zlepieńców. Wychodnie tych warstw kształtują miejscami malownicze ostańce skalne w formie ambon, grzybów lub grzęd. Najbardziej znane to Malinowska Skała oraz Skały Grzybowe w Paśmie Stożka - chronione jako pomniki przyrody nieożywionej. Dużą atrakcją są występujące tu jaskinie fliszowe o charakterze szczelinowym, powstałe w rezultacie powierzchniowych ruchów mas skalnych. Część z nich objęto ochroną pomnikową. Do najciekawszych tego typu obiektów należą: jaskinia w Trzech Kopcach (najdłuższa nie krasowa jaskinia w Polsce), Jaskinia Malinowska, Jaskinia Lodowa, Jaskinia Mokra. Dla ochrony zgrupowania wychodni skalnych i jaskiń, na stokach Muronki w gminie Lipowa został utworzony rezerwat przyrody nieożywionej Kuźnie.

Lasy Parku Krajobrazowego Beskidu Śląskiego są w stopniu znaczącym przekształcone wskutek działalności człowieka. Eksploatacja lasów, a następnie preferowanie w gospodarce leśnej świerka, doprowadziło do prawie zupełnego zaniku grądów występujących pierwotnie w piętrze pogórza, zmniejszenia powierzchni zajmowanych przez dolnoreglowe lasy bukowe oraz wzrostu areału borów jodłowo-świerkowych oraz świerczyn.

W piętrze pogórza, zbiorowiska leśne spotyka się obecnie wyłącznie w dolinach potoków. Występują tu: podgórski łęg jesionowy, nadrzeczna olszynka górska oraz dolnoreglowy świerkowy bór na torfie.

Na siedliskach regla dolnego panują obecnie świerczyny wtórnego pochodzenia. Miejscami spotka się jednak typowe dla tego piętra lasy bukowe. Buczyny Beskidu Śląskiego reprezentowane są przez dwa zespoły: kwaśną buczynę górską oraz żyzną buczynę karpacką. Kwaśne buczyny zajmują zwykle przygrzbietowe partie stoków, miejscami tworząc rozległe, kilkuhektarowe powierzchnie. Żyzne buczyny występują głównie na stokach o ekspozycji północnej, północno-wschodniej i wschodniej. Największe i najlepiej zachowane powierzchnie tego zespołu występują na Buczniku, Czantorii, Szyndzielni i Błatnej. Osobliwością żyznej buczyny karpackiej Beskidu Śląskiego jest występowanie w runie sudeckiego gatunku - żywca dziewięciolistnego.

Strome skaliste stoki porastają jaworzyny. Dość częstym zbiorowiskiem, zwłaszcza w północnej części Beskidu, jest jaworzyna górska z miesiącznicą trwałą, natomiast rzadziej spotyka się fragmentarycznie wykształcone płaty jaworzyny karpackiej.

Wyższe partie regla dolnego porasta dolnoreglowy bór jodłowo-świerkowy. Areał tego zespołu został znacznie powiększony, w stosunku do stanu pierwotnego, wskutek gospodarki leśnej, preferującej nasadzenia świerka.

Najwyższe partie gór (powyżej 1 000 m n.p.m.) zajmują świerczyny górnoreglowe. Najlepiej wykształcone płaty świerczyn górnoreglowych spotyka się na Baraniej Górze.

Dużą różnorodnością odznacza się roślinność nieleśna Beskidu Śląskiego, wśród której szczególnie duży udział mają zbiorowiska łąkowe i pastwiskowe. Na siedliskach umiarkowanie wilgotnych i suchych rozwijają się: łąki konietlicowe, łąki rajgrasowe oraz - typowy dla łąk górskich - zespół mietlicy pospolitej i mieczyka dachówkowatego z udziałem wielu rzadkich i chronionych gatunków storczyków. Na siedliskach wilgotnych spotyka się: zespół rdestu wężownika i ostrożenia warzywnego, zespół ostrożenia łąkowego, zbiorowisko śmiałka darniowego oraz situ rozpierzchłego.

W miejscach wilgotnych wzdłuż potoków rozwijają się łopuszyny tworzone przez lepiężniki oraz ziołorośla z udziałem okazałych bylin - omiega górskiego, modrzyka górskiego, miłosnej górskiej, tojada mocnego. Niewielkie powierzchnie na terenach podmokłych i źródliskowych zajmują młaki - kozłkowo-turzycowa i turzycowo-mietlicowa.

Fauna kręgowców reprezentowana jest przez blisko 40 gatunków ssaków, kilkanaście gatunków ryb i minogów, 16 gatunków płazów, 6 gatunków gadów oraz liczne gatunki ptaków. Na obszarze Beskidu Śląskiego spotyka się wiele rzadkich gatunków zwierząt, m.in. ptaków (np. drozda obrożnego i siwerniaka - gatunki górskie oraz kuraki leśne - głuszca i jarząbka), drapieżne ssaki (wilka, rysia i okresowo niedźwiedzia), nietoperze (podkowca małego, nocka orzęsionego, nocka wąsatka), czy też rzadkie gatunki ryb - głowacza pręgopłetwego i głowacza białopłetwego.

Świat bezkręgowców Beskidu Śląskiego nie był do tej pory kompleksowo badany. Dotychczasowe obserwacje pozwoliły stwierdzić występowanie tu, zagrożonych w skali Europy, gatunków owadów: chrząszcza - pachnicy dębowej oraz motyla - czerwończyka nieparka.

Najcenniejsze fragmenty przyrody Beskidu Śląskiego objęte są ochroną w formie rezerwatów przyrody: Barania Góra, Czantoria, Dolina Łańskiego Potoku, Jaworzyna, Kuźnie, Stok Szyndzielni, Wisła.

Materiał strony opracowano 15 marca 2004 roku. Autor opracowania: R. Bula.

Rezerwat Cisy nad Liswartą fot. J. B. Parusel

Rzeka Liswarta fot. J. B. Parusel

Park krajobrazowy Lasy nad Górną Liswartą został utworzony w 1998 roku rozporządzeniem nr 28/98 wojewody częstochowskiego z 21.12.1998 r. (Dz. Urz. Woj. Częst. nr 25/98, poz. 269). Jego powierzchnia wynosi 38 701 ha. Wokół parku ustanowiono otulinę na obszarze 12 045 ha. Park obejmuje zwarty kompleks leśny położony w górnej zlewni rzeki Liswarty, charakteryzującej się bogatą siecią cieków i zbiorników wodnych oraz urozmaiconą rzeźbą. W budowie geologicznej zaznaczają się warstwy triasowe, jurajskie i kredowe.

Podstawowym gatunkiem lasotwórczym na tym obszarze jest sosna. Na siedliskach umiarkowanie wilgotnych spotyka się suboceaniczny bór świeży oraz kontyntalny bór mieszany z udziałem dębu szypułkowego i bezszypułkowego, na siedliskach wilgotnych występuje bagienny bór trzcinnikowy, natomiast na torfowiskach - kontynentalny bór bagienny. Torfowiska należą do szczególnie cennych obszarów na terenie parku. Najciekawsze przyrodniczo - Bagno w Pietrzakach i Jeziorko koło Leśniaków - objęto ochroną jako użytki ekologiczne. Wśród siedlisk wilgotnych ważne miejsce zajmują lasy łęgowe, a zwłaszcza podgórski łęg jesionowy, w którym spotkać można rzadkie na niżu gatunki górskie, np.: liczydło górskie, czosnek niedźwiedzi i ciemiężycę zieloną. Lasy nad górną Liswartą stanowią ważną ostoję dla cisa pospolitego. Dla ochrony naturalnych stanowisk tego rzadkiego dziś gatunku drzewa, utworzono dwa rezerwaty przyrody - Cisy nad Liswartą oraz Cisy w Łebkach. Na terenie parku występują także lasy mieszane dębowo-grabowe, w typie grądu niskiego oraz, rzadko spotykane w naszym regionie, ciepłolubne zbiorowisko świetlistej dąbrowy. Ważnym elementem krajobrazu doliny Liswarty są liczne stawy hodowlane. Rozwijają się na nich zbiorowiska wodne z udziałem rzadkich gatunków roślin - grążela żółtego, grzybienia białego, salwinii pływającej oraz roślinność szuwarowa.

Na obszarze parku odnotowano występowanie 33 gatunków roślin objętych ochroną ścisłą, w tym tak rzadkich w regionie, jak: widłaczek torfowy, goryczka wąskolistna, mieczyk dachówkowaty, storczyki - kruszczyk błotny, podkolan zielonawy i podkolan biały oraz 10 gatunków podlegających ochronie częściowej.

Puszczański charakter lasów nad górną Liswartą oraz obecność ekstensywnie użytkowanych stawów hodowlanych sprawia, że znajdują tu dogodne warunki bytowania liczne, rzadkie gatunki zwierząt, a zwłaszcza ptaków. Występują tu m.in. takie rzadkie gatunki ptaków, jak: perkoz rdzawoszyi, łabędź krzykliwy, orzeł bielik, bocian czarny i żuraw. Spośród ssaków na uwagę zasługują: bóbr, wydra, koszatka, popielica i gronostaj. Duża liczba cieków i zbiorników wodnych stanowi dogodne środowisko dla życia płazów. Stwierdzono tu występowanie przedstawicieli 12 gatunków, w tym rzadkich - traszki grzebieniastej, ropuchy paskówki i grzebiuszki ziemnej. Wśród gadów największą osobliwość tego terenu stanowi gniewosz plamisty. W górnych odcinkach dopływów Liswarty występuje rak szlachetny.

Na terenie parku zlokalizowane są trzy rezerwaty przyrody: Cisy nad Liswartą, Cisy w Łebkach i Rajchowa Góra, 3 użytki ekologiczne, 56 pomników przyrody ożywionej oraz 4 pomniki przyrody nieożywionej - głaz narzutowy Diabelski Kamień we wsi Olszyna, dwa głazy narzutowe w Sadowie i głaz w Kochcicach. Osobliwością w skali województwa jest pomnikowe stanowisko różanecznika katawbijskiego, w odmianie wielkokwiatowej grandiflorum, w gminie Kochanowice. Kilkumetrowe, okazałe zarośla tego krzewu, wywodzącego się z Ameryki Północnej, rosną w lesie pod osłoną 120-letniej sosny pospolitej, na powierzchni 0,46 ha. Nasadzenie rododendronów pochodzi prawdopodobnie z początku XX w. Okres kwitnienia dużych, liliowofioletowych kwiatów przypada na koniec maja i początek czerwca.

Ważnym elementem krajobrazu parku są istniejące tu obiekty kulturowe, a zwłaszcza drewniane kościoły, zespoły zabudowań folwarcznych i zespoły pałacowe.

Materiał strony opracowano 15 marca 2004 roku. Autorzy opracowania: A. Henel, R. Bula.

Park krajobrazowy Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich fot. M. Kocurek

Park zabytkowy w Rudach fot. M. Kocurek

Park krajobrazowy Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich został powołany rozporządzeniem wojewody katowickiego nr 181/93 z 23.11.1993 r. (Dz. Urz. Woj. Kat. nr 15/93, poz. 130). Powierzchnia parku wynosi obecnie 49 387 ha, a powierzchnia otuliny - 14 010 ha. Celem utworzenia parku było zachowanie i ochrona dóbr i walorów przyrodniczych oraz przyrodniczo-kulturowych i kulturowych na obszarze wielowiekowej działalności cystersów.

Cystersi stworzyli na tym terenie przemyślaną koncepcję przestrzenną krajobrazu, na którą składała się sieć osadnicza i komunikacyjna, założenia parkowe i aleje, systemy wodne i melioracyjne ze stawami rybnymi. Elementy kulturowe harmonijnie przeplatały się z różnorodnością form przyrody.

Teren parku posiada interesującą rzeźbę, na którą składają się: wysoczyzny polodowcowe, kemy i pagórki morenowe, obniżenia powstałe po wytopieniu brył martwego lodu oraz doliny rzeczne z odcinkami współczesnych koryt meandrowych. Unikatowym zjawiskiem jest kilkanaście typów wydm, zawierających warstewki żwirowe, dokumentujące wiejące w przeszłości huraganowe wiatry. W południowej części występują wody mineralne - solanki i wody siarczanowe. Rzeka Ruda, stanowiąca oś hydrograficzną parku, zaliczana jest do ciekawszych rzek meandrujących, na terenie województwa.

Park Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich obejmuje kompleks Lasów Rudzkich, będących pozostałością dawnej Puszczy Śląskiej. Dominującym tutaj typem lasu są bory. Na siedliskach sandrowych występują bory suche, moreny porastają bory świeże i mieszane. W dolinach rzek i podmokłych obniżeniach występują większe powierzchnie łęgów olszowych i wiązowo-jesionowych oraz olsów. Do rzadko spotykanych zbiorowisk na terenie parku należą grądy (szczególnie cenne ich fragmenty chronione są w rezerwacie Łężczok) oraz żyzna buczyna sudecka i kwaśna buczyna niżowa, rosnące na terenie uroczyska Głębokie Doły.

Wśród zbiorowisk nieleśnych znaczny udział mają zbiorowiska wodne i szuwarowe oraz łąki. We florze parku na uwagę zasługuje występowanie ponad 100 gatunków roślin rzadkich i chronionych. Do szczególnie cennych należą m.in.: długosz królewski, cebulica dwulistna, kotewka orzech wodny, salwinia pływająca - gatunki bardzo rzadkie w skali regionu, posiadające tu swoje centrum występowania, oraz zagrożone w skali kraju - nadwodnik trójpręcikowy i nadwodnik sześciopręcikowy. Osobliwością florystyczną jest bardzo rzadki gatunek storczyka - kruszczyk połabski, który w leśnej części rezerwatu Łężczokma jedno z ośmiu stanowisk w Polsce.

Duża ilość zbiorników wodnych oraz otaczające je rozległe kompleksy leśne stwarzają dogodne warunki dla ptaków lęgowych i przelotnych. Na terenie parku stwierdzono występowanie 154 gatunków ptaków lęgowych. Spośród ptaków uznanych za zagrożone w skali kraju i ujętych w Polskiej czerwonej księdze zwierząt gnieżdżą się tutaj: bielik, bąk, bączek, hełmiatka, zielonka i podróżniczek. Inne zasługujące na uwagę rzadkie gatunki ptaków, przystępujące tutaj do lęgu to m.in.: bocian czarny, błotniak stawowy, kropiatka, derkacz, żuraw, rybitwa rzeczna, rybitwa czarna, zimorodek, dzięcioł zielonosiwy, dzięcioł średni, lelek, świergotek polny, jarzębatka, muchołówka mała oraz muchołówka białoszyja. Bardzo ważnym miejscem odpoczynku dla ptaków przelotnych są stawy w rezerwacie Łężczok. Szczególnie licznie pojawiają się tu podczas wędrówki wiosennej i jesiennej: gęsi zbożowe i gęsi białoczelne.

Herpetofauna parku reprezentowana jest przez 14 gatunków płazów i 5 gatunków gadów. Występują tutaj tak rzadkie płazy, jak: traszka grzebieniasta, kumak nizinny, grzebiuszka ziemna, ropucha paskówka, ropucha zielona i rzekotka drzewna. Przedstawicielami gadów są: żmija zygzakowata, zaskroniec zwyczajny, padalec zwyczajny oraz jaszczurki - zwinka i żyworódka.

Na obszarze parku odnotowano 50 gatunków ssaków, w tym 13 gatunków nietoperzy (na 22 stwierdzone w kraju). Szczególnie cenne gatunki to: bóbr, wydra, popielica, koszatka oraz nietoperze - borowiaczek, mopek i nocek duży.

W faunie bezkręgowców wyróżniają się gatunki owadów związane ze starymi, obumierającymi dębami. Są to, podlegające ochronie ścisłej, chrząszcze - kozioróg dębosz z rodziny kózkowatych oraz pachnica dębowa z rodziny żukowatych.

Na terenie parku istnieje rezerwat przyrody Łężczok, obejmujący zespół stawów rybnych wraz z otaczającymi je lasami łęgowymi i grądowymi oraz 51 pomników przyrody ożywionej i 1 pomnik przyrody nieożywionej - głaz narzutowy. W celu zachowania walorów przyrodniczych i krajobrazowych parku, wytypowano do objęcia ochroną w formie rezerwatu oraz użytków ekologicznych najcenniejsze przyrodniczo obszary. Należy tu wymienić m.in. projektowany rezerwat przyrody Głębokie Doły położony między Książenicami i Ochojcem, który jest enklawą naturalnych lasów liściastych, wśród dominujących na Płaskowyżu Rybnickim lasów sosnowych, oraz projektowane użytki ekologiczne: Meandry rzeki Rudy poniżej Rybnika Stodół, Kencerz między Gotartowicami i Żorami, Starorzecze przy klasztorze w Rudach oraz łąki trzęślicowe w Małej Nędzy i w Lyskach - jedyne w parku naturalne stanowiska kosaćca syberyjskiego.

Bezpośrednio ze strony można pobrać artykuły, które ukazały się w kwartalniku Przyroda Górnego Śląska, wydawanym przez Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska:

• Adam Kuczera, Jan Maciej Waga Park Krajobrazowy "Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich" ma już pięć lat. Przyroda Górnego Śląska nr 13/1998 ( PDF (421 KB)),
• Anna Jęczmienna Ocena stanu środowiska parku krajobrazowego "Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich" metodami bioindykacyjnymi. Przyroda Górnego Śląska nr 29/2002 ( PDF (167 KB)),
• Jan Maciej Waga Świadectwo dawnych działań proekologicznych w parku krajobrazowym "Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich" - w 10. rocznicę jego utworzenia. Przyroda Górnego Śląska nr 33/2003 (PDF (360 KB)).

Do przeglądania i drukowania dokumentów w formacie  PDF można użyć m.in. dostępnego bezpłatnie programu Adobe Acrobat Reader.

Materiał strony opracowano 15 marca 2004 roku. Autorzy opracowania: A. Henel, R. Bula.

Wyżyna Krakowsko-Częstochowska, okolice Smolenia fot. M. Kocurek

Park Orlich Gniazd - okolice Zawiercia-Skarżyc Fot. K. Sokół

Brama Twardowskiego, rezerwat Parkowe fot. J. B. Parusel

Rezerwat Góra Zborów fot. K. Henel

Rezerwat Góra Chełm Fot. K. Sokół

Park Orlich Gniazd utworzony został w 1980 roku w granicach byłego województwa katowickiego na mocy uchwały Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach. Na terenie województwa częstochowskiego, park powołano w roku 1982. Po reformie terytorialnej w 1999 r. znalazł on się w granicach dwóch województw - śląskiego i małopolskiego. Jego powierzchnia wynosi 54 060 ha, a powierzchnia otuliny - 59 386 ha. Park Orlich Gniazd posiada walory krajobrazowe i przyrodnicze niepowtarzalne w skali kraju, a nawet Europy.

Park położony jest w obrębie Wyżyny Częstochowskiej. W budowie geologicznej tej jednostki dominują utwory mezozoiczne - górnojurajskie wapienie skaliste, wapienie płytowe, margle i wapienie kredowe. Utwory te na przeważającej powierzchni przykryte zostały osadami czwartorzędowymi, głównie piaskami. Charakterystycznym elementem krajobrazu parku są: formy krasowe powstałe w wyniku erozji mezozoicznych warstw skalnych - malownicze wzgórza z ostańcami skalnymi, doliny krasowe i jary oraz system krasu podziemnego - liczne schroniska skalne i jaskinie. Największe nagromadzenie form krasu podziemnego występuje w rezerwacie Sokole Góry i w rejonie Olsztyna oraz w dolinie rzeki Wiercicy. Do najciekawszych obiektów jaskiniowych z bogatą szatą naciekową należą: Jaskinia Maurycego i Jaskinia Koralowa w Sokolich Górach oraz jaskinia Wiercica koło Złotego Potoku. Mniej wyrazistym, choć istotnym elementem krajobrazu jurajskiego są źródła krasowe, tzw. wywierzyska. Największe z nich to: Źródła Zygmunta i Elżbiety w Złotym Potoku, źródła Centurii w Hutkach-Kankach, źródła w Mstowie i Zdowie. Dużą osobliwością parku jest wielkopowierzchniowy obszar depozycji piasków rzecznolodowcowych, znajdujący się w jego południowej części. Odlesienie tego obszaru na początku wieku oraz zaburzenie stosunków hydrologicznych, na skutek działalności górniczej na sąsiednich terenach, doprowadziło do powstania największego obszaru pustynnego w Europie - Pustyni Błędowskiej.

Urozmaicona rzeźba terenu, różnorodność gleb i specyficzne warunki klimatyczne decydują o niezwykłym bogactwie świata roślin i zwierząt Parku Orlich Gniazd. Większość jego powierzchni zajmują lasy. Wzgórza porośnięte są głównie przez buczyny - żyzną buczynę sudecką, ciepłolubną buczynę storczykową, kwaśną buczynę niżową i rzadziej spotykaną - buczynę pomorską oraz przez wielogatunkowe lasy grądowe. W obniżeniach wypełnionych piaskami rozwijają się bory sosnowe, wśród których dominuje bór świeży. Na piaszczystych terenach bezleśnych, częstym zbiorowiskiem są murawy psammofilne. Występują one na obrzeżach lasów, miedzach, oraz - wtórnie - na nieużytkowanych, ubogich gruntach porolnych. Znaczne powierzchnie muraw psammofilnych spotkać można na Pustyni Błędowskiej. Niezalesione partie wzgórz wapiennych, użytkowane niegdyś pastersko, porastają kwieciste murawy kserotermiczne i zarośla z udziałem gatunków ciepłolubnych. W szczelinach i na półkach skalnych ostańców rozwijają się murawy naskalne.

Na terenie parku występuje wiele rzadkich i chronionych gatunków roślin. Do największych osobliwości należą rośliny endemiczne dla Polski: warzucha polska - rosnąca w źródliskach Centurii i Wiercicy oraz przytulia krakowska, której stanowiska znajdują się na skałkach w okolicach Olsztyna. Występują tu rzadkie gatunki górskie, np. relikt glacjalny - skalnica gronkowa oraz stepowe - wisienka stepowa.

Świat zwierząt jest niezwykle różnorodny i bogaty, choć nie do końca poznany, zwłaszcza fauna zwierząt bezkręgowych. Wśród bezkręgowców największą osobliwość stanowią reliktowe gatunki owadów jaskiniowych, w tym dwa podgatunki endemiczne chrząszczy - Choleva lederiana i Catops tristis infernus oraz reliktowe gatunki mięczaków (źródlarka karpacka) i pajęczaków (Ischyropsalis hellwigi i Paranemastoma quadripunctatum).

Duża liczba obiektów jaskiniowych, stanowiących dogodne miejsca godów oraz hibernakulum dla nietoperzy, sprzyja bogactwu chiropterofauny. Na terenie Jury stwierdzono występowanie 17 gatunków nietoperzy, w tym rzadkich w skali kraju - nocka Bechsteina, nocka łydkowłosego, nocka orzęsionego, podkowca małego.

Do szczególnie interesujących przedstawicieli herpetofauny parku należy, rzadki w skali kraju, gatunek węża - gniewosz plamisty.

Park Orlich Gniazd odznacza się także nagromadzeniem obiektów zabytkowych, wśród których najbardziej charakterystyczne są ruiny średniowiecznych zamków i strażnic obronnych, posadowionych na wyniosłych ostańcach skalnych.

Obszary i obiekty szczególnie interesujące krajobrazowo i cenne przyrodniczo objęto dodatkową ochroną. Na terenie parku istnieje 10 rezerwatów przyrody: Bukowa Kępa, Góra Zborów, Góra Chełm, Kaliszak, Parkowe, Ostrężnik, Ruskie Góry, Smoleń, Sokole Góry, Zielona Góra, jeden użytek ekologiczny - Góry Towarne, 4 pomniki przyrody nieożywionej (ostańce: Zawsie, Wypaleniec, Pośrednica i Smyl w gminie Pilica) oraz liczne drzewa i aleje - pomniki przyrody ożywionej.

Materiał strony opracowano 15 marca 2004 roku. Autor opracowania: R. Bula.