Łęczak fot. M. Karetta
|
|
Gęś zbożowa fot. M. Stańczyk
|
Głównym czynnikiem determinującym rozmieszczenie gatunków oraz skład awifauny danego obszaru jest zdolność ptaków do przemieszczania się i wędrówki, dzięki umiejętności aktywnego lotu. Ptaki przewyższają swoimi możliwościami lokomocyjnymi inne grupy zwierząt lądowych. Spośród fauny województwa śląskiego sezonowe wędrówki podejmują także niektóre nietoperze, a z bezkręgowców - motyle, lecz ich migracja nie wykracza poza nasz kontynent. Tymczasem wiele krajowych populacji ptaków zimuje w południowej Afryce, a zasługująca na miano rekordzisty rybitwa popielata, sporadycznie stwierdzana w województwie, dociera aż do wybrzeży Antarktydy. Przyczyną wędrówki większości ptaków jest zmniejszenie się dostępności pokarmu na obszarze lęgowisk wraz ze zmianą pór roku.
Związany z migracjami ptaków różny status ich występowania w regionie prowadzi do wyodrębnienia gatunków lęgowych i nielęgowych: przelotnych (pojawiających się regularnie podczas przelotów i zimowania) oraz zalatujących (pojawiających się nieregularnie, przypadkowo i sporadycznie, czasem stwierdzonych zaledwie jeden raz).
W województwie śląskim występują ptaki o różnym typie wędrowności. Wśród gatunków lęgowych możemy wyróżnić ptaki osiadłe i koczujące, pozostające cały rok w bezpośredniej lub nieco dalszej okolicy miejsc rozrodu, np. jastrząb, sroka, pluszcz. Obok ptaków wędrownych, u których wszystkie osobniki opuszczają lęgowiska, żyją ptaki częściowo wędrowne, u których tylko część osobników migruje, zaś pozostałe nie odlatują (np. myszołów, sikory). W przypadku kosa wędrówkę podejmują ptaki z zasiedlającej lasy populacji o cechach pierwotnych, natomiast osobniki zsynantropizowane są osiadłe i zimują w miastach. Jeszcze inne populacje opuszczają region na okres zimowania, ale zjawisko to jest słabiej zauważalne, gdyż na ich miejsce przylatują ptaki z północnych i wschodnich lęgowisk danego gatunku (np. gawron, kawka, gil).
Okres polęgowych koczowań, migracji i zimowania dostarcza możliwości obserwacji ptaków nielęgowych. Najpierw, w ramach dyspersji polęgowej, pojawiają się koczujący przedstawiciele gatunków, których lęgowiska położone są stosunkowo niedaleko granic naszego regionu (m.in. czapla biała). Następnie trwa przelot długodystansowych wędrowców, przemieszczających się z położonych na dalekiej północy lęgowisk do miejsc zimowania w obszarze śródziemnomorskim i w Afryce (np. siewka złota, biegusy, brodziec śniady). Przylatują również ptaki, dla których Górny Śląsk jest częścią areału zimowania (gągoł, bielaczek, myszołów włochaty, jemiołuszka, czeczotka itp.).
Wędrówkę ptaków można dostrzec w każdym miejscu naszego regionu, jednak szlaki migracji wielu gatunków biegną przede wszystkim wzdłuż dolin rzecznych: Warty, Górnej Odry i Górnej Wisły. Jesienią trasy te wiodą w kierunku obniżeń i przełęczy w pasmach górskich Beskidów oraz Bramy Morawskiej. Szczególne znaczenie mają zbiorniki zaporowe i kompleksy stawów w dolinach rzek, na których jesienią gromadzą się tysiące migrujących ptaków wodno-błotnych, stada nocujących w szuwarach ptaków wróblowych, a wraz z nimi także ptaki drapieżne. W omawianym regionie funkcję taką pełnią zwłaszcza kompleksy stawów w sąsiedztwie Bramy Morawskiej (Łężczok i Wielikąt), Zbiornik Goczałkowicki wraz z kompleksami stawów w Dolinie Górnej Wisły oraz Zbiornik Żywiecki. Okolice wymienionych akwenów dostarczają najlepszych w regionie możliwości obserwacji ogromnych stad ptaków, a jednocześnie dla samych ptaków stanowią ostoje umożliwiające im odpoczynek oraz regenerację zasobów energetycznych organizmu przed dalszą wędrówką. Warunkiem przetrwania ptasich populacji jest nie tylko ochrona ich biotopów lęgowych, ale także zachowanie miejsc wykorzystywanych w okresie przelotów i zimowania.
Zimowanie ptaków również należy do interesujących zjawisk, zwłaszcza w ostatnich latach, w których zaszło wiele zmian w składzie awifauny zimującej w województwie, związanych w wpływem przemysłu i urbanizacji. Niezamarzające, z powodu zrzutu ścieków i podgrzanych wód, rzeki i zbiorniki oraz powtarzające się łagodne zimy skłaniają wiele tradycyjnie odlatujących ptaków do podjęcia prób zimowania. Coraz częściej można zobaczyć zimującego samotnika, świergotka łąkowego, rudzika czy kopciuszka. Regularnie zimują już stadka kormoranów, czapli siwych, wodników, kokoszek - gatunków, które dawniej zimowały tu sporadycznie lub nie czyniły tego w ogóle.
Wykaz gatunków ptaków nielęgowych województwa śląskiego
Gatunki przelotne
Rząd: Nury (Gaviiformes) |
Nazwa polska |
Nazwa łacińska |
Nur czarnoszyi |
Gavia arctica |
Nur rdzawoszyi |
Gavia stellata |
Rząd: Perkozy (Podicipediformes) |
Nazwa polska |
Nazwa łacińska |
Perkoz rogaty |
Podiceps auritus |
Rząd: Brodzące (Ciconiiformes) |
Nazwa polska |
Nazwa łacińska |
Czapla biała |
Egretta alba |
Rząd: Blaszkodziobe (Anseriformes) |
Nazwa polska |
Nazwa łacińska |
Bielaczek |
Mergus albellus |
Gęś białoczelna |
Anser albifrons |
Gęś zbożowa |
Anser fabalis |
Lodówka |
Clangula hyemalis |
Ogorzałka |
Aythya marila |
Ohar |
Tadorna tadorna |
Szlachar |
Mergus serrator |
Rząd: Jastrzębiowe (Accipitriformes) |
Nazwa polska |
Nazwa łacińska |
Błotniak zbożowy |
Circus cyaneus |
Myszołów włochaty |
Buteo lagopus |
Rząd: Sokołowe (Falconiformes) |
Nazwa polska |
Nazwa łacińska |
Drzemlik |
Falco columbarius |
Kobczyk |
Falco vespertinus |
Rząd: Siewkowe (Charadriiformes) |
Nazwa polska |
Nazwa łacińska |
Bekasik |
Lymnocryptes minimus |
Biegus malutki |
Calidris minuta |
Biegus mały |
Calidris temminckii |
Biegus krzywodzioby |
Calidris ferruginea |
Biegus płaskodzioby |
Limicola falcinellus |
Biegus rdzawy |
Calidris canutus |
Biegus zmienny |
Calidris alpina |
Brodziec pławny |
Tringa stagnatilis |
Brodziec śniady |
Tringa erythropus |
Dubelt |
Gallinago media |
Kamusznik |
Arenaria interpres |
Kulik mniejszy |
Numenius phaeopus |
Kwokacz |
Tringa nebularia |
Łęczak |
Tringa glareola |
Mewa mała |
Larus minutus |
Mewa srebrzysta |
Larus argentatus |
Mewa żółtonoga |
Larus fuscus |
Ostrygojad |
Haematopus ostralegus |
Piaskowiec |
Calidris alba |
Płatkonóg szydłodzioby |
Phalaropus lobatus |
Rybitwa białoczelna |
Sterna albifrons |
Rybitwa wielkodzioba |
Sterna caspia |
Siewka złota |
Pluvialis apricaria |
Siewnica |
Pluvialis squatarola |
Szlamnik |
Limosa lapponica |
Wydrzyk ostrosterny |
Stercorarius parasiticus |
Rząd: Wróblowe (Passeriformes) |
Nazwa polska |
Nazwa łacińska |
Czeczotka |
Carduelis flammea |
Górniczek |
Eremophila alpestris |
Jemiołuszka |
Bombycilla garrulus |
Jer |
Fringilla montifringilla |
Rzepołuch |
Carduelis flavirostris |
Śnieguła |
Plectrophenax nivalis |
Świergotek rdzawogardły |
Anthus cervinus |
Wodniczka |
Acrocephalus paludicola |
|
Gatunki ptaków w tabeli ułożono w kolejności systematycznej wg rzędów, natomiast w obrębie rzędów zastosowano kolejność alfabetyczną. |
|
Gatunki zalatujące
Rząd: Nury (Gaviiformes) |
Nazwa polska |
Nazwa łacińska |
Lodowiec |
Gavia immer |
Rząd: Pełnopłetwe (Pelecaniformes) |
Nazwa polska |
Nazwa łacińska |
Kormoran mały |
Phalacrocorax pygmeus |
Pelikan różowy |
Pelecanus onocrotalus |
Rząd: Brodzące (Ciconiiformes) |
Nazwa polska |
Nazwa łacińska |
Czapla modronosa |
Ardeola ralloides |
Czapla nadobna |
Egretta garzetta |
Ibis kasztanowaty * |
Plegadis falcinellus |
Warzęcha |
Platalea leucorodia |
Rząd: Flamingi (Phoenicopteriformes) |
Nazwa polska |
Nazwa łacińska |
Czerwonak * |
Phoenicopterus ruber |
Rząd: Blaszkodziobe (Anseriformes) |
Nazwa polska |
Nazwa łacińska |
Bernikla białolica |
Branta leucopsis |
Bernikla kanadyjska |
Branta canadensis |
Bernikla obrożna |
Branta bernicla |
Bernikla rdzawoszyja |
Branta ruficollis |
Cyranka modroskrzydła |
Anas discors |
Edredon |
Somateria mollissima |
Gęś krótkodzioba |
Anser brachyrhynchus |
Gęś mała |
Anser erythropus |
Łabędź czarnodzioby |
Cygnus columbianus |
Markaczka |
Melanitta nigra |
Sterniczka * |
Oxyura leucocephala |
Uhla |
Melanitta fusca |
Rząd: Jastrzębiowe (Accipitriformes) |
Nazwa polska |
Nazwa łacińska |
Bielik wschodni * |
Haliaeetus leucoryphus |
Błotniak stepowy |
Circus macrourus |
Kaniuk |
Elanus caeruleus |
Orlik grubodzioby * |
Aquila clanga |
Orzeł cesarski * |
Aquila heliaca |
Orzeł stepowy |
Aquila nipalensis |
Orzełek |
Hieraaetus pennatus |
Sęp płowy |
Gyps fulvus |
Rząd: Sokołowe (Falconiformes) |
Nazwa polska |
Nazwa łacińska |
Raróg |
Falco cherrug |
Sokół skalny |
Falco eleonorae |
Rząd: Żurawiowe (Gruiformes) |
Nazwa polska |
Nazwa łacińska |
Hubara |
Chlamydotis undulata |
Rząd: Siewkowe (Charadriiformes) |
Nazwa polska |
Nazwa łacińska |
Biegus arktyczny |
Calidris melanotos |
Siewka złotawa |
Pluvialis fulva |
Szczudłak |
Himantopus himantopus |
Terekia |
Xenus cinereus |
Żwirowiec łąkowy |
Glareola pratincola |
Mewa blada |
Larus hyperboreus |
Mewa siodłata |
Larus marinus |
Mewa trójpalczasta |
Rissa tridactyla |
Orlica |
Larus ichthyaetus |
Rybitwa krótkodzioba |
Gelochelidon nilotica |
Rybitwa popielata |
Sterna paradisaea |
Wydrzyk długosterny |
Stercorarius longicaudus |
Wydrzyk tęposterny |
Stercorarius pomarinus |
Wydrzyk wielki |
Catharacta skua |
Rząd: Stepówki (Pteroclidiformes) |
Nazwa polska |
Nazwa łacińska |
Pustynnik * |
Syrrhaptes paradoxus |
Rząd: Sowy (Strigiformes) |
Nazwa polska |
Nazwa łacińska |
Sowa śnieżna |
Nyctea scandiaca |
Rząd: Kraskowe (Coraciiformes) |
Nazwa polska |
Nazwa łacińska |
Żołna * |
Merops apiaster |
Rząd: Wróblowe (Passeriformes) |
Nazwa polska |
Nazwa łacińska |
Białorzytka płowa |
Oenanthe isabellina |
Czeczotka tundrowa |
Carduelis hornemanni |
Drozd różnogardły |
Turdus ruficollis |
Kalandra białoskrzydła * |
Melanocorypha leucoptera |
Krzyżodziób sosnowy * |
Loxia pytyopsittacus |
Łuskowiec * |
Pinicola enucleator |
Pasterz |
Sturnus roseus |
Płochacz halny |
Prunella collaris |
Pomurnik |
Tichodroma muraria |
Poświerka |
Calcarius lapponicus |
Sikora lazurowa |
Parus cyanus |
Skowrończyk krótkopalcowy |
Calandrella brachydactyla |
Świergotek nadmorski |
Anthus petrosus |
Świergotek tajgowy |
Anthus hodgsoni |
Świstunka górska |
Phylloscopus bonelli |
Tamaryszka |
Acrocephalus melanopogon |
Trznadel złotawy * |
Emberiza aureola |
Trznadelek |
Emberiza pusilla |
Wójcik |
Phylloscopus trochiloides |
|
|
Gatunki ptaków w tabeli ułożono w kolejności systematycznej wg rzędów, natomiast w obrębie rzędów zastosowano kolejność alfabetyczną. |
* |
Status dawny (gatunki stwierdzone przed rokiem 1950). |
|
Materiał strony opracowano 30 października 2002 roku. Autor opracowania: K. Henel, Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego, Oddział w Rudach.